Yeŋö yenë kaabon monɔkthait?
Kaabon monɔkthait e kë cït aliir arac. Alëu bï yïïn cɔk tuaany na miɛɛtë në yïguɔ̈p ka alëu eya bï yïïn nɔ̈k ba thou.
Ariric/arilic bï nyic/ŋic mɛn tɔ̈ kaabon monɔkthait- acïï lëu ba tïŋ, ba ŋöör ka ba piŋ.
Yeŋa lëu bï tuaany në wɛ̈t de kaabon monɔkthait?
Raan ebɛ̈n alëu bï tuaany të enɔŋ kaabon monɔkthait.
Kɔc kɔ̈k aa lëu bï bɛ̈n e ke tuaany në tuaanydït ba kɔc kɔ̈k wuɔ̈ɔ̈r. Ke kɔ̈c käk aa ye yïï:
- Mïthkor
- Diäär liac
- Kɔc cï dït në runken
- Kɔc nɔŋ tuɛny tuɛɛny cï ceŋ enɔŋ keek cït käril yiic ke piɔ̈u.
Ye kaabon monɔkthait yök tënou/tëyou?
Kaabon monɔkthait aye looi të cenë käwën ye mac cɔk döm cït:
- Neicorol gaath
- Bïtïrool- bendhïn
- Tim cï riɛl- riau
- Col de tïm cï nyop
- Col ye wec piiny.
Kä juëc yenë ke luui në bɛ̈i juëc ceŋ keek aa ye ke ka ye mac dɔm käk ku bïïkë kaabon monɔkthait.
Kaabon monɔkthait alëu bï dɔm/kɛɛk ɣöndu yic, ku të cenë athïïl/thïk ku awëër/aluiit thiöök thook. Ye kënë alëu bï kaabon monɔkthait cɔk kuet abï të rac cuɔ̈ɔ̈p/dööt.
Ye dhöl yïndï yen lëu ban rɔt ku paandï cɔk tɔ̈ ke cïn kërɛɛc lëu bï keek yök?
Rïŋ
ye keek
nyop, kä yenë nyop ku kä yenë ke piny cɔk ye muɔɔr
Duk/duɔ̈në luɔɔi de nyum de rïŋ, kä ke that aɣeer kä lui në gaath bïï/ɣɛ̈th paandu. paandu. Keek aa yenë ke luui në biäk aɣeer de baai yetök. Ke käk aa ye dëp cït mɛn de gɛ̈th wën ye yök aliiric, tim cï riau, col (cï thoor në nyïn kor ka tɔ̈ ke cït döt-dït kɔ̈th).
Na nɔŋ ke käkë në biäk thïn, ke kaabon monɔkthait alëu bï bɛ̈n ke dït agut të bï yen bɛ̈n ke ye kërac looi.
Caar kä cï gɔ̈t lëk kɔc kë bï looi ba tïŋ mɛnë ke lëu bïn luui në yeen ɣööt (biäk thïn) ka aɣeer.
Makänaai ye luui në bïtïrool
Duk/duɔ̈në ye luui në kä ye luui në makanaai ye cam në bïtïrool në biäk thïn paandu ka gäräcic, agut na awëër/aluiit cak tɔ̈ ke cï keek liep thook/ŋaany thook.
Kä kɔ̈k lëu bï naŋ makanaai lui në bïtirool aa ye yïï:
- Riäth (turumbiil) ku riɛ̈th yuïïr/wïïr
- Kä yenë ke lɔk bï acuɔl ku anyuɔ̈ɔ̈n nyaai
- Luŋ yenë ke thementï tɛm kɔ̈u
- Jenïretaai (makanaai ye mac bɛ̈i/cuɔ̈ny).
Kä ke that ke gaath
Na ye luui në kë ye piny cɔk tuc ke lui në jaath paandu:
- Tïŋ kä cï keek gɔ̈t nyuuth kɔc kë bï looi ba dhiil nyic mɛnë ke yïn lëu ba luui në yeen ɣöndu.
- Dhiɛlë nyic mɛnë ke raan nyic dɔ̈k de gaath bï makäna ya caar në thök de run ke rou yiic ebɛ̈n.
- Tak ba kë ye koth bï yïïn lɛ̈k kërilic lëu bï tuɔ̈l de kaabon monɔkthait na cï ɣän tɔ̈ kenhïïm thïn cïkë jɔɔk bï lɔ nhial. Kë ye kɔc lɛ̈k kërilic lëu bï tuɔ̈l de kaabon monɔkthait awääc yiic (aa cïï thöŋ) kenë kë ye kɔc lɛ̈k kërilic lëu bï tuɔ̈l de tol.
Ye dhöl yïndï yen lëu ban kë ye kɔc lɛ̈k në kërilic de kaabon monɔkthait bï tuɔ̈l tääu (baai)?
Na ca tak ba kë ye kɔc lɛ̈k kërilic bï tuɔ̈l de kaabon monɔkthait tääu paandu, ke yïn bï ye kënë dhiil looi:
- Lɔc kë ye kɔc lɛ̈k kërilic bï tuɔ̈l de kaabon monɔkthait ye lueel mɛnë ke ye luui cït ajuiir piath lɔcök ke luɔi tɔ̈ në USA- Amerika-(UL2034) ka Europe-Yurop- (EN50291).
- Tääuë kä ye kɔc lɛ̈k kërilic bï tuɔ̈l wɛ̈t de kaabon monɔkthait të thiääk kenë agen ke nïn kedhia ku ɣän ke ɣöndu nɔŋ yiic kä ye ɣɔ̈t cɔk lëthic lui ɣöndu.
- Biɔth kä cï keek gät piny jam të bï luɔ̈i yeen, të tɛ̈ɛ̈uë yeen ɣöt, të yenë yeen mac thïn ku të yenë luui në kë ye kɔc lɛ̈k kërilic bï tuɔ̈l në wɛ̈t de kaabon monɔkthait.
Ba nyic/ŋic yadï mɛnë ke raan atuaany/abec në wɛ̈t de kaabon monɔkthait?
Apiath ba kä ye tuaany de kaabon moɔkthait nyuɔɔth nyic.
Të ye yïn kaabon monɔkthait gäk/dït miɛɛt në yïguɔ̈p, ke kä ye tuaany nyuɔɔth aa bï rac.
Bï raan
kä lik ke aliir nɔŋic gaath miɛɛt në yeguɔ̈p alëu bï ke käkë bɛ̈i:
- Kä ke akuɛm nhom
- Bï raan tɔ̈ ke kɔɔr/wïc bï ŋɔk- kɔɔr piɔ̈u
- Ŋök
- Ye rɔt yök ke niɔp guɔ̈p.
Bï raan
kä juëc ke gaath miɛɛt në yeguɔ̈p alëu bï ke käk bɛ̈i:
- Raan yök ke yuïc/wïc nhom
- Raan rɔ̈t yök ke niɔp guɔ̈p
- Raan tɔ̈ ke kuc rɔt kä kë loi rɔt enɔŋ een
- Kë ye nyith riɔ̈ɔ̈k në kaam bääric ku thou/thuɔɔu.
Yeŋö lëu ba looi na ya tak mɛnë ke raan dɛ̈t atuaany/abec në wɛ̈t kaabon monɔkthait?
Na tɔ̈ raan ke yuïc/wïc nhom ka tɔ̈ ke ye niäär ka tɔ̈ ke kuc rɔt, ke ye kënë e käräk (kërɛɛc rilic cï tuɔ̈l). Cɔl Triple Zero-Abac ke Diäk- (000).
Na tɔ̈ raan ke nɔŋ arɛɛm de nhom, kɔ̈ɔ̈r de piɔ̈u kä ŋök ka tɔ̈ ke niɔp guɔ̈p:
- Jɔt (ɣäthë/nyaaië) kɔc kedhia/raan ebɛ̈n aɣeer/bii të nɔŋ aliir piath de wëëi.
- Cɔl Të de Wël ke Lëk jam në Kä ke Awuɔɔk (kä ye kɔc ɣook) (Poisons Information Centre) tɔ̈ 13 11 26 bï jam në kë bï looi në guɔ̈ɔ̈t de thaa (kaam tul e këdɛ̈ thïn).
- Na wïc raan de wɛ̈ɛ̈r de thok, ke yï cɔl TIS tɔ̈ 131 450 ku thiɛ̈c ba jam wenë/wek ke Të de Wël ke Lëk jam në Kä ke Awuɔɔk.
Ba kɔ̈k nyic/ŋic
Tïŋ ke wɛbthait käk ba kä kɔ̈k juëc nyic/ŋic në dhɔ̈l bï yïn ke ɣöndu ya tuɔ̈ɔ̈cic (ye cɔk lëthic/tucic):